Sau hơn 30 năm thực hiện chính sách tiền tệ nới lỏng, Nhật Bản đang đối mặt với nguy cơ nhiều công ty rơi vào tình trạng phá sản do những đợt tăng lãi suất nhỏ của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ). Một phần nguyên nhân chính là sự xuất hiện của các công ty “Zombie” (những doanh nghiệp gặp khó khăn về tài chính và không thể trả nợ chỉ bằng lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh).

Tình hình phá sản tăng cao trong nửa đầu năm
Theo báo cáo từ Tokyo Shoko Research đầu tháng này, từ tháng 4 đến tháng 9 năm nay, số vụ phá sản tại Nhật Bản đã vượt qua con số 5.000 lần đầu tiên trong suốt một thập kỷ. Cụ thể, có tổng cộng 5.095 công ty đã phá sản, với khoản nợ lên tới 1,38 nghìn tỷ yên (tương đương 9,2 tỷ đô la Mỹ). Trong số đó, ngành dịch vụ là lĩnh vực chịu thiệt hại lớn nhất.
Công ty “Zombie” là gì?
Các công ty “Zombie” được định nghĩa là những doanh nghiệp không thể trả lãi nợ bằng lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh. Những doanh nghiệp này đã tồn tại nhiều năm nhờ vào lãi suất thấp và sự hỗ trợ từ chính phủ. Tuy nhiên, chúng lại cản trở sự phát triển của các doanh nghiệp mới và hạn chế sự dịch chuyển lao động.
Theo Nicholas Smith, một chiến lược gia tại CLSA Securities Japan Co., việc loại bỏ các công ty “Zombie” có thể không phải là một điều xấu. Nó có thể mở đường cho các doanh nghiệp mới, mạnh mẽ và hiệu quả hơn.
Tác động của việc tăng lãi suất
Một báo cáo đầu năm nay cho thấy chỉ cần tăng 0,1% lãi suất cơ bản thì số lượng các công ty “Zombie” có thể tăng từ 565.000 lên 632.000. HIS Co. – một trong những công ty du lịch lớn nhất Nhật Bản, là ví dụ điển hình về một công ty gặp khó khăn. Công ty này ghi nhận lợi nhuận hoạt động là 1,4 tỷ yên trong năm vừa qua, nhưng chi phí lãi vay ròng lên tới 1,5 tỷ yên. Với khoản nợ lớn và sự thiếu hụt du khách Nhật Bản do đại dịch, HIS đang gặp nhiều khó khăn để tồn tại.
Phá sản do cạnh tranh khốc liệt
Các công ty lớn tại Nhật Bản cũng không tránh khỏi nguy cơ phá sản. Một trong những vụ phá sản lớn nhất năm nay là MSJ Asset Management Co., bị Mitsubishi Heavy Industries Ltd. thanh lý sau khi không thành công trong việc tham gia thị trường máy bay phản lực. Các công ty khác như Eco Research Institute Ltd., Hokushin Medical Co., và Asahi Food Create Ltd. cũng rơi vào tình trạng phá sản.
Nguyên nhân chính gây ra khủng hoảng
Nhiều thập kỷ lãi suất thấp và các gói hỗ trợ hào phóng đã tạo điều kiện cho nhiều doanh nghiệp “Zombie” tồn tại. Trong thời kỳ đại dịch, chính phủ Nhật Bản đã bơm hàng nghìn tỷ yên vào các doanh nghiệp nhỏ thông qua các khoản vay không lãi suất. Tuy nhiên, những khoản vay này lại trở thành gánh nặng và là nguyên nhân chính dẫn đến sự gia tăng phá sản gần đây.
Lợi ích từ việc tăng lãi suất
Dù tăng lãi suất có thể đẩy nhiều công ty vào tình trạng phá sản, nhưng nó lại mang lại lợi ích khác cho nền kinh tế. Khi lãi suất tăng, đồng yên cũng tăng giá và lạm phát giảm, giúp người tiêu dùng có thêm sự thư thái trong cuộc sống. Theo Smith, lãi suất cao có thể giúp nền kinh tế Nhật Bản hoạt động hiệu quả hơn.
Thách thức và hướng đi trong tương lai
Ngân hàng Trung ương Nhật Bản vẫn đang thận trọng với việc tăng lãi suất. Dự kiến trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 3 năm sau, lãi suất có thể tăng lên mức 0,5% – mức cao nhất từ đầu những năm 1990. Điều này có thể đẩy thêm nhiều công ty vào tình trạng nợ nần hoặc phá sản, nhưng đồng thời cũng mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp hiệu quả hơn phát triển.
Theo Naoki Hattori, nhà kinh tế cấp cao tại Mizuho Research & Technologies Ltd., nền kinh tế Nhật Bản đang đến một bước ngoặt và cần thay đổi tư duy. Điều quan trọng là cần xác định những công ty nào có thể được cứu trợ, và cứu trợ như thế nào. Quyết định này cần sự tham gia của các tổ chức tài chính địa phương.
Kết luận
Tăng lãi suất có thể mang lại nhiều căng thẳng cho doanh nghiệp, nhưng nó cũng là cơ hội để tái cấu trúc nền kinh tế Nhật Bản, loại bỏ các công ty không hiệu quả và thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp mới. Việc quyết định doanh nghiệp nào có thể được giúp đỡ và làm sao để giảm nợ mà không gây hại cho xã hội vẫn là thách thức lớn mà Nhật Bản cần đối mặt trong thời gian tới.